जागतिक वेळेचे केंद्र : प्राईम मेरेडीयन लाईन ग्रिनविच

* लंडनहुन ऍड. दीपक चटप यांचे मनोगत #Ad.DeepakChatap

प्रस्तुत फोटोत माझा एक पाय पृथ्वीच्या पूर्वेस तर दूसरा पश्चिमेस आहे. ही रेषा स्वतःच पृथ्वीच्या पूर्व आणि पश्चिम गोलार्धांना विभाजित करते. तुम्ही एक पाय एका बाजूला आणि दुसरा डावीकडे ठेवून उभे राहिल्यास, तुम्ही अविभाज्य मेरिडियन रेषेनुसार पूर्व आणि पश्चिमेच्या मध्यभागी असता. पृथ्वीवरील प्रत्येक ठिकाण या रेषेपासून पूर्व किंवा पश्चिमेच्या अंतरानुसार मोजले गेले.

मेरिडियन ही उत्तर-दक्षिण रेषा आहे, जी खगोलशास्त्रीय निरीक्षणांसाठी शून्य संदर्भ रेषा म्हणून निवडली जाते. एकाच मेरिडियनवरून घेतलेल्या हजारो निरीक्षणांची तुलना करून आकाशाचा अचूक नकाशा तयार करणे शक्य आहे. प्राइम मेरिडियन ग्रीनविचमधून का धावते? निवडीची दोन मुख्य कारणे होती. पहिली गोष्ट म्हणजे यूएसएने आधीच ग्रीनविचला स्वतःच्या राष्ट्रीय टाइम झोन प्रणालीचा आधार म्हणून निवडले होते. दुसरे म्हणजे 19 व्या शतकाच्या उत्तरार्धात, जगाचा 72% व्यापार सागरी चार्टवर अवलंबून होता ज्याने ग्रीनविचचा प्राइम मेरिडियन म्हणून वापर केला. ग्रीनविचला रेखांश 0° असे नाव दिल्याने ते मोठ्या संख्येने लोकांसाठी फायदेशीर ठरेल या युक्तिवादावर हा निर्णय आधारित होता. त्यामुळे ग्रीनविच येथील प्राइम मेरिडियन हे जागतिक वेळेचे केंद्र बनले.

19 व्या शतकाच्या उत्तरार्धापासून, ग्रीनविच येथील प्राइम मेरिडियनने ग्रीनविच मीन टाइम किंवा GMT साठी संदर्भ रेखा म्हणून काम केले आहे. याआधी, जगातील जवळपास प्रत्येक शहराने स्वतःची स्थानिक वेळ ठेवली होती. वेळ कसा मोजावा, दिवस कधी सुरू होईल आणि कधी संपेल, किंवा तासाची लांबी किती असावी हे ठरवणारी कोणतीही राष्ट्रीय किंवा आंतरराष्ट्रीय अधिवेशने नव्हती. 1850 आणि 1860 च्या दशकात जेव्हा रेल्वे आणि दळणवळण नेटवर्कचा विस्तार झाला तेव्हा आंतरराष्ट्रीय वेळ मानक असणे आवश्यक होते. जागतिक वेळेसाठी ग्रीनविच हे केंद्र म्हणून निवडले गेले.

1884 मध्ये प्राइम मेरिडियनची व्याख्या वेधशाळेच्या मेरिडियन वेधशाळेतील मोठ्या ‘ट्रान्झिट सर्कल’ दुर्बिणीच्या स्थितीवरून करण्यात आली. 7 वे खगोलशास्त्रज्ञ रॉयल, सर जॉर्ज बिडेल एअरी यांनी 1850 मध्ये ट्रान्झिट सर्कल बांधले होते. ट्रान्झिट सर्कलच्या आयपीसमधील क्रॉस-हेअर्सने जगासाठी रेखांश o° अचूकपणे परिभाषित केले होते.

ग्रीनविच मेरिडियनची 1884 मध्ये जगाचे प्राइम मेरिडियन म्हणून निवड करण्यात आली. आंतरराष्ट्रीय मेरिडियन परिषदेसाठी 25 राष्ट्रांतील 41 प्रतिनिधी वॉशिंग्टन डीसी येथे भेटले. तिथे 22 विरुद्ध 1 (सॅन डोमिंगो), 2 गैरहजेरीसह (फ्रान्स आणि ब्राझील) ही निवड झाली.

संदर्भ: रॉयल म्यूजीयम ग्रिनविच अधिकृत वेबसाईट.

******

लोकदर्शन: सकारात्मक लोकजागर

साभार : ऍड. दीपक चटप यांची फेसबुक पोस्ट

#deepakchataplandan